Viết code là một nghệ thuật và cũng là một khoa học. Khi code không chỉ cần hoạt động tốt mà còn cần phải dễ đọc, dễ bảo trì và dễ mở rộng. Dưới đây là những quy tắc chung khi viết code mà bất kỳ lập trình viên nào cũng nên tuân thủ để đảm bảo chất lượng của sản phẩm.
1. Tuân Thủ Quy Ước Đặt Tên
Quy ước đặt tên là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong việc viết code. Tên biến, tên hàm, và tên lớp phải rõ ràng và có ý nghĩa. Một số quy tắc cơ bản bao gồm:
Tên biến: Sử dụng camelCase cho các biến, ví dụ: customerName, totalAmount.
Tên hàm: Đặt tên hàm theo kiểu hành động, bắt đầu bằng động từ, ví dụ: calculateTotal(), fetchData().
Tên lớp: Sử dụng PascalCase, mỗi từ bắt đầu bằng chữ cái viết hoa, ví dụ: CustomerOrder, ProductList.
2. Viết Code Để Người Khác Đọc Được
Code của bạn không chỉ dành cho máy tính, mà còn dành cho các lập trình viên khác đọc và hiểu. Do đó, hãy viết code sao cho rõ ràng, dễ đọc. Điều này bao gồm:
Sử dụng khoảng trắng hợp lý: Tạo khoảng cách giữa các phần khác nhau của code để tăng khả năng đọc.
Indentation (Thụt lề): Sử dụng thụt lề đúng cách để thể hiện cấu trúc của code.
Comment hợp lý: Viết comment ngắn gọn và chỉ ra ý nghĩa của các đoạn code phức tạp. Tuy nhiên, đừng lạm dụng comment; code của bạn nên tự giải thích.
3. Tránh Lặp Lại Code (DRY Principle)
Nguyên tắc DRY (Don’t Repeat Yourself) khuyến khích việc tránh lặp lại code. Khi bạn thấy mình viết lại đoạn code tương tự ở nhiều nơi, hãy cân nhắc việc tạo một hàm chung hoặc sử dụng các cấu trúc dữ liệu phù hợp để tái sử dụng code đó.
4. Sử Dụng Biến Và Hằng Số Phù Hợp
Việc sử dụng biến và hằng số một cách hợp lý sẽ giúp code dễ hiểu và dễ bảo trì hơn. Hãy tuân thủ các quy tắc sau:
Biến cục bộ và biến toàn cục: Hạn chế sử dụng biến toàn cục, chỉ nên dùng khi thực sự cần thiết.
Hằng số: Nếu một giá trị không thay đổi trong suốt quá trình thực thi chương trình, hãy khai báo nó là một hằng số.
5. Kiểm Tra Và Xử Lý Lỗi
Mọi chương trình đều có khả năng gặp lỗi, vì vậy việc kiểm tra và xử lý lỗi là điều cần thiết. Hãy luôn kiểm tra đầu vào của người dùng và các phản hồi từ API hoặc hệ thống bên ngoài để đảm bảo rằng code của bạn hoạt động đúng cách trong mọi tình huống.
6. Đơn Giản Hóa Code
Code đơn giản thì dễ đọc, dễ hiểu, và dễ bảo trì. Khi viết code, luôn tìm cách đơn giản hóa. Điều này có thể đạt được thông qua:
Chia nhỏ hàm: Mỗi hàm nên thực hiện một nhiệm vụ duy nhất. Nếu một hàm quá dài hoặc phức tạp, hãy chia nó thành các hàm nhỏ hơn.
Tránh sử dụng các cấu trúc phức tạp không cần thiết: Sử dụng các cấu trúc lệnh đơn giản như vòng lặp, điều kiện để làm cho code dễ hiểu hơn.
7. Viết Test Cases
Viết các test cases giúp bạn đảm bảo rằng code của mình hoạt động đúng trong mọi tình huống. Test cases nên bao gồm các trường hợp bình thường, trường hợp biên, và các trường hợp lỗi. Việc này giúp bạn phát hiện lỗi sớm và dễ dàng hơn trong quá trình phát triển.
8. Tuân Thủ Nguyên Tắc SOLID
Nguyên tắc SOLID là một tập hợp các quy tắc giúp lập trình viên viết code dễ bảo trì và mở rộng. SOLID bao gồm:
Single Responsibility Principle (SRP): Mỗi class chỉ nên có một trách nhiệm duy nhất.
Open/Closed Principle (OCP): Class nên mở rộng được mà không cần sửa đổi class hiện có.
Liskov Substitution Principle (LSP): Các lớp con nên có thể thay thế lớp cha mà không làm thay đổi chức năng của chương trình.
Interface Segregation Principle (ISP): Không nên ép buộc một class phải implement các interface mà nó không sử dụng.
Dependency Inversion Principle (DIP): Các module cấp cao không nên phụ thuộc vào các module cấp thấp; cả hai nên phụ thuộc vào abstraction.
9. Tối Ưu Hiệu Suất
Hiệu suất của code cũng quan trọng không kém so với tính dễ đọc. Hãy tối ưu code để chương trình chạy nhanh và tiết kiệm tài nguyên hơn, nhưng đồng thời cũng không nên hy sinh tính dễ hiểu và dễ bảo trì của code.
10. Cập Nhật Và Học Hỏi Liên Tục
Cuối cùng, công nghệ luôn thay đổi, và cách bạn viết code cũng nên thay đổi theo. Hãy luôn học hỏi các kỹ thuật mới, cập nhật các phiên bản ngôn ngữ lập trình, và cải tiến cách viết code của mình theo thời gian.
Trên đây là những quy tắc chung khi viết code mà bất kỳ lập trình viên nào cũng nên nắm vững. Áp dụng những nguyên tắc này sẽ giúp bạn viết code chất lượng cao, dễ bảo trì và mở rộng, đồng thời giúp cho việc phát triển phần mềm trở nên mượt mà và hiệu quả hơn.
Kết nối với web designer Lê Thành Nam
