Bạn có bao giờ cảm thấy âm thanh nhai kẹo cao su của ai đó cũng đủ khiến bạn bực bội đến phát điên? Hoặc ngược lại, bạn lại là người không thể nhận ra tiếng còi xe inh ỏi giữa dòng đường kẹt cứng? Nếu có, bạn có thể đang trải qua một dạng của rối loạn điều chỉnh cảm giác (Sensory Processing Disorder – SPD). Đây là một hiện tượng thú vị nhưng lại chưa được nhiều người hiểu rõ.
Rối Loạn Điều Chỉnh Cảm Giác Là Gì?
Hãy tưởng tượng bộ não của bạn như một chiếc bộ lọc. Nó giúp bạn chọn lọc thông tin quan trọng và loại bỏ những thứ không cần thiết. Với người có SPD, bộ lọc này không hoạt động hiệu quả:
Một số người cảm nhận mọi thứ quá mạnh mẽ – tiếng bước chân vang như tiếng trống, ánh đèn chói đến mức không chịu nổi, vải quần áo chạm vào da cũng đủ gây khó chịu.
Một số khác lại thiếu nhạy cảm – họ có thể không nhận ra khi mình bị đau, không cảm thấy lạnh ngay cả khi nhiệt độ xuống thấp, hoặc thậm chí không nhận thức được những thứ xảy ra xung quanh.
Nói cách khác, SPD khiến thế giới trở nên quá mức ồn ào và hỗn loạn hoặc ngược lại, quá mức mờ nhạt và xa vời.
Nguyên Nhân Gây Ra SPD
SPD không phải là một căn bệnh mà là một dạng rối loạn thần kinh. Nguyên nhân chính xác chưa được hiểu rõ, nhưng các nghiên cứu cho thấy nó có thể liên quan đến:
Di truyền: SPD có xu hướng xuất hiện trong các gia đình có người mắc rối loạn thần kinh phát triển như ADHD hoặc tự kỷ.
Phát triển thần kinh: Những vấn đề trong cách não bộ xử lý và tổ chức thông tin cảm giác có thể dẫn đến SPD.
Yếu tố môi trường: Trẻ sinh non, bị căng thẳng từ sớm hoặc tiếp xúc với môi trường quá kích thích có thể có nguy cơ cao hơn.
Biểu Hiện Của SPD
SPD có thể ảnh hưởng đến mọi giác quan: thị giác, thính giác, xúc giác, vị giác, khứu giác, tiền đình (thăng bằng) và cảm giác bản thể (nhận thức cơ thể trong không gian). Biểu hiện có thể rất đa dạng:
1. Nhạy Cảm Quá Mức (Sensory Overresponsivity – SOR)
Những người này phản ứng mạnh mẽ với kích thích từ môi trường. Họ có thể:
Bị căng thẳng bởi tiếng ồn lớn hoặc ánh sáng mạnh.
Ghét cảm giác của một số loại vải hoặc thức ăn.
Tránh chạm vào người khác hoặc né tránh đám đông.
2. Thiếu Nhạy Cảm (Sensory Underresponsivity – SUR)
Ngược lại, nhóm này có phản ứng rất chậm hoặc gần như không phản ứng với kích thích cảm giác:
Không để ý khi bị thương hoặc không nhận thức rõ cảm giác đau.
Không nhận thấy tiếng gọi tên mình hoặc không phản ứng với âm thanh mạnh.
Không cảm thấy nóng hoặc lạnh ngay cả khi nhiệt độ thay đổi rõ rệt.
3. Tìm Kiếm Cảm Giác (Sensory Seeking – SS)
Nhóm này luôn tìm cách kích thích các giác quan của mình:
Yêu thích cảm giác mạnh như lắc lư, xoay tròn hoặc nhảy từ chỗ cao.
Hay chạm vào mọi thứ, tìm kiếm các kết cấu độc đáo.
Thích âm thanh lớn, đèn nhấp nháy hoặc những trải nghiệm cảm giác mạnh.
SPD Ảnh Hưởng Đến Cuộc Sống Như Thế Nào?
Những người mắc SPD có thể gặp khó khăn trong các hoạt động hàng ngày. Một đứa trẻ bị nhạy cảm quá mức có thể không chịu mặc quần áo nhất định vì cảm giác khó chịu. Một người lớn có SPD có thể thấy các siêu thị đông đúc và ồn ào là một cơn ác mộng. Điều này có thể gây căng thẳng, lo lắng và cô lập xã hội.
Một số người thậm chí còn bị hiểu lầm là “quá nhạy cảm” hoặc “thờ ơ”, trong khi thực tế, bộ não của họ đơn giản là đang xử lý thông tin khác biệt so với người bình thường.
Có Thể Kiểm Soát SPD Không?
SPD không có cách chữa trị hoàn toàn, nhưng có thể quản lý được thông qua các phương pháp như:
Liệu pháp tích hợp cảm giác (Sensory Integration Therapy): Chuyên gia sẽ giúp người mắc SPD làm quen với các kích thích cảm giác theo cách an toàn và có kiểm soát.
Thay đổi môi trường: Giảm tiếng ồn, ánh sáng mạnh hoặc sử dụng các vật dụng hỗ trợ như tai nghe chống ồn, đồ chơi cảm giác.
Tự điều chỉnh (Self-regulation): Những người mắc SPD có thể học cách nhận biết và điều chỉnh phản ứng của mình với các kích thích.
SPD Có Liên Quan Đến Tự Kỷ Không?
SPD không phải là một tiêu chí chẩn đoán của tự kỷ, nhưng có mối liên hệ với rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Nhiều người mắc tự kỷ cũng có SPD, nhưng không phải ai có SPD cũng bị tự kỷ. SPD cũng có thể tồn tại độc lập ở những người không mắc bất kỳ rối loạn phát triển nào.
Lời Kết
SPD khiến thế giới trở nên quá mức mạnh mẽ hoặc quá mức xa vời với người mắc phải. Nhưng với sự hiểu biết và hỗ trợ, họ có thể tìm cách thích nghi và phát triển. Nếu bạn hoặc ai đó xung quanh có những dấu hiệu của SPD, hãy nhớ rằng đó không phải là “vấn đề tính cách”, mà là một cách mà bộ não xử lý thế giới theo một hướng khác biệt. Và sự khác biệt ấy không làm họ trở nên kém hơn – chỉ là họ cảm nhận cuộc sống theo cách riêng của mình.
