Nhắc đến rối loạn ăn uống, nhiều người nghĩ ngay đến chứng chán ăn tâm thần (anorexia) hay chứng cuồng ăn rồi nôn ra (bulimia). Nhưng có một dạng rối loạn khác phổ biến không kém, thậm chí còn âm thầm và khó kiểm soát hơn—đó là rối loạn ăn uống vô độ (Binge Eating Disorder – BED).
1. Rối loạn ăn uống vô độ là gì?
Rối loạn ăn uống vô độ là tình trạng ăn một lượng lớn thức ăn trong thời gian ngắn, nhưng khác với bulimia, người mắc không có hành vi bù trừ như nôn mửa hay tập luyện quá mức. Những cơn ăn vô độ này không chỉ là việc “thèm ăn” hay “ăn nhiều một bữa”, mà nó mang tính chất mất kiểm soát, đi kèm với cảm giác tội lỗi, xấu hổ và tự trách bản thân.
Điểm đáng sợ của BED là nó không có dấu hiệu rõ ràng bên ngoài như chán ăn hay cuồng ăn. Người mắc có thể có cân nặng bình thường, thừa cân, hoặc béo phì, nhưng điều quan trọng nhất là họ bị mắc kẹt trong vòng lặp ăn uống không thể thoát ra.
2. Những dấu hiệu của rối loạn ăn uống vô độ
Không phải cứ ăn nhiều là bị BED. Một người được chẩn đoán mắc BED khi có ít nhất một cơn ăn vô độ mỗi tuần trong ba tháng liên tiếp và có những biểu hiện sau:
Ăn rất nhanh, đến mức không nhận ra mình đã ăn bao nhiêu.
Ăn đến khi quá no, dù không thực sự đói.
Ăn một mình vì xấu hổ, sợ người khác nhìn thấy mình ăn nhiều.
Cảm giác tội lỗi, chán ghét bản thân sau mỗi lần ăn quá độ.
Mất kiểm soát, dù biết thói quen này không tốt nhưng không thể dừng lại.
Nhiều người mắc BED rơi vào trạng thái “ăn trong vô thức”, có thể ăn hết một hộp bánh lớn hoặc cả một bữa ăn khổng lồ mà không nhận ra. Sau đó, họ lại cảm thấy tuyệt vọng, tự hứa sẽ không tái phạm, nhưng rồi mọi chuyện vẫn lặp lại.
3. Nguyên nhân của BED: Không chỉ là vấn đề ý chí
Một trong những hiểu lầm lớn nhất về BED là nghĩ rằng nó chỉ là do thiếu ý chí hoặc lười biếng. Sự thật là BED có cơ sở sinh học, tâm lý và xã hội rất phức tạp.
Não bộ và hormone: Nhiều nghiên cứu cho thấy BED liên quan đến sự mất cân bằng dopamine—chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến khoái cảm và khen thưởng. Khi ăn, đặc biệt là đồ ăn giàu đường và chất béo, não bộ tiết ra dopamine khiến người bệnh cảm thấy dễ chịu. Điều này vô tình tạo nên vòng lặp nghiện ăn uống.
Căng thẳng và cảm xúc tiêu cực: Nhiều người mắc BED sử dụng thức ăn như một cơ chế đối phó với căng thẳng, buồn bã hoặc trầm cảm. Họ ăn để tạm quên đi cảm xúc tiêu cực, nhưng sau đó lại cảm thấy tồi tệ hơn.
Áp lực xã hội và văn hóa ăn uống: Xã hội hiện đại vừa tôn thờ thân hình mảnh mai, vừa khuyến khích lối sống ăn uống thừa mứa. Điều này tạo ra một nghịch lý: người ta bị áp lực giảm cân nhưng lại dễ bị cuốn vào các cơn ăn vô độ vì quảng cáo đồ ăn khắp nơi.
Di truyền và môi trường sống: Nếu trong gia đình có người mắc rối loạn ăn uống, nguy cơ mắc BED cũng cao hơn. Ngoài ra, những người lớn lên trong môi trường mà thức ăn là phần thưởng hoặc bị ép ăn khi còn nhỏ cũng có nguy cơ phát triển BED.
4. Hậu quả của BED: Không chỉ là tăng cân
BED không chỉ ảnh hưởng đến cân nặng mà còn gây ra hàng loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng:
Béo phì và các bệnh liên quan: Nguy cơ mắc tiểu đường, cao huyết áp, gan nhiễm mỡ tăng cao.
Vấn đề tiêu hóa: Thường xuyên ăn quá nhiều có thể gây trào ngược dạ dày, đầy hơi, rối loạn tiêu hóa.
Ảnh hưởng tâm lý: Người mắc BED dễ bị lo âu, trầm cảm, mất tự tin, thậm chí có suy nghĩ tự làm hại bản thân.
Tác động đến chất lượng cuộc sống: Họ có thể né tránh các hoạt động xã hội, mất đi niềm vui trong cuộc sống vì luôn ám ảnh với đồ ăn và cân nặng.
5. Điều trị BED: Không chỉ là “ăn ít lại”
BED không thể giải quyết đơn giản bằng cách bảo người bệnh “hãy ăn ít lại”. Điều trị hiệu quả đòi hỏi một phương pháp tổng thể:
Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) giúp người bệnh nhận ra những suy nghĩ tiêu cực về ăn uống và thay đổi hành vi.
Thuốc: Một số loại thuốc có thể giúp điều chỉnh sự thèm ăn và kiểm soát cơn ăn vô độ, nhưng phải được kê toa bởi bác sĩ.
Thay đổi lối sống: Tập thể dục không chỉ giúp cải thiện sức khỏe mà còn giúp điều chỉnh tâm trạng, giảm stress.
Hỗ trợ từ cộng đồng: Nhiều người mắc BED cảm thấy cô đơn và xấu hổ. Việc tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc chia sẻ với người thân có thể giúp họ vượt qua bệnh tật.
6. Rối loạn ăn uống vô độ có thể chữa khỏi không?
Có. Dù BED là một tình trạng phức tạp, nhưng với sự can thiệp phù hợp, người bệnh có thể kiểm soát và hồi phục. Quan trọng nhất là họ phải hiểu rằng họ không đơn độc và không đáng bị xấu hổ. BED không phải là sự thất bại về đạo đức hay ý chí—nó là một chứng rối loạn thực sự cần được điều trị đúng cách.
Nếu bạn hoặc ai đó bạn quen biết có dấu hiệu của BED, đừng ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Việc bước ra khỏi bóng tối của sự mặc cảm chính là bước đầu tiên để giành lại quyền kiểm soát cuộc sống.
