Khi nói đến trẻ tự kỷ, người ta thường nghĩ đến khó khăn trong giao tiếp, hành vi lặp lại hoặc sự nhạy cảm với âm thanh và ánh sáng. Tuy nhiên, một khía cạnh ít được nhắc đến nhưng lại vô cùng quan trọng là rối loạn ăn uống. Nhiều phụ huynh phải đối mặt với cảnh con chỉ ăn đúng vài món nhất định, từ chối thử đồ ăn mới hoặc có phản ứng dữ dội với một số loại thực phẩm. Đây không chỉ là “chứng kén ăn” thông thường mà là một vấn đề phức tạp, cần sự hiểu biết sâu sắc để có hướng hỗ trợ phù hợp.
1. VÌ SAO TRẺ TỰ KỶ THƯỜNG GẶP VẤN ĐỀ ĂN UỐNG?
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi ăn uống. Những nguyên nhân phổ biến bao gồm:
🔹 Nhạy cảm giác quan: Trẻ tự kỷ có thể phản ứng mạnh với mùi, vị, kết cấu, hoặc nhiệt độ của thực phẩm. Một số trẻ ghét cảm giác nhão của cháo, sợ độ giòn của táo hoặc không chịu ăn bất cứ thứ gì có mùi cá. Đối với người bình thường, điều này có vẻ nhỏ nhặt, nhưng với trẻ tự kỷ, cảm giác khó chịu này có thể trở thành một cơn hoảng loạn thực sự.
🔹 Sự cứng nhắc trong thói quen: Trẻ tự kỷ thường gắn bó với sự quen thuộc, bao gồm cả thức ăn. Nếu một đứa trẻ quen ăn chỉ đúng loại mì X nhãn hiệu Y, việc đổi sang loại mì khác có thể khiến bé từ chối hoàn toàn bữa ăn.
🔹 Vấn đề về kỹ năng nhai, nuốt: Một số trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc điều phối cơ miệng, dẫn đến sợ ăn những món có kết cấu nhất định.
🔹 Rối loạn tiêu hóa: Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ tự kỷ có nguy cơ cao gặp các vấn đề như táo bón, trào ngược dạ dày, hoặc đau bụng mạn tính, khiến việc ăn uống trở thành một trải nghiệm khó chịu.
🔹 Sự ám ảnh với màu sắc, hình dạng: Một số trẻ chỉ ăn thức ăn có màu trắng như cơm, bánh mì, sữa, hoặc từ chối mọi thứ có màu xanh lá vì “trông không đúng”.
2. NHỮNG DẠNG RỐI LOẠN ĂN UỐNG THƯỜNG GẶP Ở TRẺ TỰ KỶ
Không phải tất cả trẻ tự kỷ đều có cùng một kiểu ăn uống, nhưng dưới đây là những dạng phổ biến nhất:
📌 Chỉ ăn một số loại thực phẩm nhất định: Trẻ có thể chỉ ăn đúng vài món, ví dụ như chỉ cơm trắng, xúc xích hoặc bánh quy. Điều này dễ dẫn đến thiếu chất dinh dưỡng.
📌 Từ chối thử đồ ăn mới (food neophobia): Trẻ cực kỳ sợ hoặc ghét việc thử bất cứ món ăn nào lạ, dù chỉ một miếng nhỏ.
📌 Ăn uống theo cảm xúc: Một số trẻ ăn uống để đối phó với căng thẳng, lo âu, hoặc ngược lại—từ chối ăn khi cảm thấy áp lực.
📌 Hội chứng Pica: Trẻ có thể ăn những thứ không phải thực phẩm như giấy, đất, phấn, vải. Đây là vấn đề nghiêm trọng cần can thiệp y tế.
3. CHA MẸ CÓ THỂ LÀM GÌ?
Giúp trẻ tự kỷ cải thiện thói quen ăn uống không phải chuyện một sớm một chiều, nhưng có những cách tiếp cận hiệu quả:
✅ Tôn trọng giới hạn của trẻ nhưng vẫn tạo cơ hội thử nghiệm: Nếu bé ghét thực phẩm có kết cấu giòn, có thể bắt đầu bằng những món giòn nhẹ trước, thay vì ép ăn ngay thực phẩm khó chịu.
✅ Chuyển đổi dần dần: Nếu trẻ chỉ thích ăn cơm trắng, có thể trộn dần một ít rau xay vào, thay đổi chậm rãi để bé làm quen.
✅ Chơi với thức ăn: Đối với trẻ cực kỳ nhạy cảm, trước tiên có thể cho trẻ chạm vào thức ăn, ngửi, sờ nắn mà không cần ăn ngay. Điều này giúp giảm bớt sự sợ hãi.
✅ Thiết lập giờ ăn cố định: Việc có lịch trình ăn uống rõ ràng giúp trẻ cảm thấy an toàn và giảm sự từ chối.
✅ Thay đổi cách chế biến: Nếu trẻ ghét rau luộc, có thể thử làm sinh tố, súp, hoặc nấu theo cách khác để thay đổi cảm giác khi ăn.
✅ Không ép buộc nhưng cũng không chiều chuộng quá mức: Nếu trẻ biết chỉ cần khóc là sẽ được ăn món mình thích, điều này sẽ kéo dài vấn đề. Hãy kiên nhẫn nhưng kiên định.
4. KHI NÀO CẦN GẶP CHUYÊN GIA?
Nếu trẻ có những biểu hiện sau, phụ huynh nên cân nhắc tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng:
🚩 Trẻ chỉ ăn dưới 5 loại thực phẩm và từ chối mọi thứ khác.
🚩 Trẻ bị suy dinh dưỡng, thiếu cân nghiêm trọng.
🚩 Trẻ có biểu hiện Pica (ăn vật lạ) gây nguy hiểm.
🚩 Trẻ thường xuyên bị táo bón, tiêu chảy hoặc đau bụng không rõ nguyên nhân.
🚩 Trẻ có dấu hiệu sợ hãi quá mức khi nhắc đến ăn uống.
KẾT LUẬN
Rối loạn ăn uống ở trẻ tự kỷ không đơn giản là “kén ăn”, mà là một trải nghiệm thực sự khó khăn đối với cả trẻ lẫn phụ huynh. Hiểu rõ nguyên nhân giúp cha mẹ có cách tiếp cận phù hợp, tránh căng thẳng không cần thiết. Hãy nhớ rằng mỗi bước tiến nhỏ đều có giá trị, và điều quan trọng nhất vẫn là sự kiên nhẫn, thấu hiểu và yêu thương.
