Luật hình sự, xét cho cùng, không chỉ đơn thuần là một tập hợp các điều khoản quy định về tội phạm và hình phạt. Nó còn là một công cụ để duy trì trật tự, bảo vệ những giá trị cốt lõi của xã hội, và hướng đến sự công bằng trong xử lý hành vi con người. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Luật hình sự điều chỉnh ai và điều chỉnh cái gì? Đây chính là vấn đề của “đối tượng điều chỉnh của luật hình sự” – một khái niệm tưởng chừng như khô khan nhưng thực tế lại vô cùng quan trọng.
1. Đối Tượng Điều Chỉnh – Không Phải Cứ Nhắc Đến Hình Sự Là Nói Về Hành Vi Tội Phạm
Nhiều người khi nhắc đến luật hình sự thường nghĩ ngay đến tội phạm, đến các vụ án chấn động trên báo chí, nhưng thật ra phạm vi điều chỉnh của nó rộng hơn thế. Luật hình sự điều chỉnh hai nhóm quan hệ xã hội cơ bản:
Thứ nhất, quan hệ xã hội phát sinh khi có hành vi phạm tội xảy ra.
Đây là mảng dễ nhận biết nhất. Khi một người thực hiện hành vi phạm tội (chẳng hạn như trộm cắp, giết người, lừa đảo…), ngay lập tức, quan hệ pháp lý hình sự giữa cá nhân đó và Nhà nước xuất hiện. Nhà nước – thông qua các cơ quan tố tụng – sẽ truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt phù hợp để trừng trị và răn đe.
Thứ hai, quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực thi các biện pháp hình sự.
Nói cách khác, không chỉ hành vi tội phạm mà cả quá trình áp dụng các biện pháp xử lý hình sự cũng nằm trong phạm vi điều chỉnh của luật này. Điều đó bao gồm việc điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, xóa án tích hay áp dụng các biện pháp tư pháp khác như giáo dục cải tạo, biện pháp xử lý đối với người chưa thành niên phạm tội…
2. Ai Là Đối Tượng Của Luật Hình Sự?
Nếu nói về chủ thể bị điều chỉnh, luật hình sự chủ yếu hướng đến hai nhóm:
(1) Cá nhân thực hiện hành vi phạm tội – Họ là trung tâm của mối quan hệ pháp luật hình sự. Một khi có hành vi phạm tội, cá nhân đó sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chịu hậu quả pháp lý tương ứng.
(2) Các cơ quan tiến hành tố tụng và cơ quan thi hành án hình sự – Dù không phải là người phạm tội, nhưng các cơ quan như công an, viện kiểm sát, tòa án, cơ quan thi hành án hình sự vẫn nằm trong phạm vi điều chỉnh của luật hình sự. Lý do là vì họ có trách nhiệm bảo đảm luật pháp được thực thi đúng đắn, tránh việc lạm quyền hay bỏ lọt tội phạm.
Ngoài ra, có những trường hợp luật hình sự cũng điều chỉnh cả pháp nhân (doanh nghiệp, tổ chức), nhất là trong bối cảnh luật pháp hiện đại ngày càng mở rộng trách nhiệm hình sự đối với các thực thể phi cá nhân.
3. Luật Hình Sự Không Phải Chỉ Để Trừng Phạt
Có một quan niệm sai lầm phổ biến rằng luật hình sự chỉ mang tính trừng phạt. Thực tế, mục tiêu của nó còn là phòng ngừa và giáo dục. Bên cạnh việc xử lý hành vi phạm tội, luật hình sự còn tạo ra các rào cản pháp lý để răn đe người dân trước khi họ có ý định vi phạm.
Hơn nữa, đối với một số trường hợp, luật hình sự còn mang tính nhân đạo, đặc biệt là đối với người chưa thành niên phạm tội. Thay vì trừng phạt quá nặng nề, luật thường có những quy định đặc biệt nhằm giáo dục, tạo cơ hội để người phạm tội có thể tái hòa nhập xã hội.
4. Kết Luận
Hiểu đúng về đối tượng điều chỉnh của luật hình sự không chỉ giúp ta có cái nhìn đầy đủ hơn về hệ thống pháp luật mà còn giúp mỗi cá nhân ý thức được trách nhiệm của mình trong xã hội. Luật hình sự không đơn thuần chỉ là công cụ trừng phạt, mà còn là một tấm khiên bảo vệ các giá trị quan trọng của con người và cộng đồng. Vì thế, việc hiểu rõ luật không chỉ dành cho các chuyên gia pháp lý mà còn là điều cần thiết đối với mọi công dân.
