Khi triển khai một dự án, từ hạ tầng giao thông, khu công nghiệp đến các công trình dân dụng, tổng mức đầu tư (TMĐT) là con số mang tính sống còn. Nó không chỉ phản ánh quy mô vốn cần thiết mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh tế, khả năng thu hút vốn và tiến độ thực hiện. Tuy nhiên, thực tế triển khai dự án luôn đầy biến số, khiến không ít chủ đầu tư phải đối mặt với bài toán điều chỉnh cơ cấu tổng mức đầu tư.
Nhưng điều chỉnh thế nào cho đúng, làm sao để tránh hệ lụy tiêu cực? Đây là câu hỏi không đơn giản.
1. Vì Sao Phải Điều Chỉnh Tổng Mức Đầu Tư?
Không dự án nào triển khai trơn tru như trên giấy. Dưới đây là một số lý do phổ biến dẫn đến việc phải điều chỉnh TMĐT:
Biến động giá cả vật tư, nguyên liệu: Giá thép, xi măng, nhân công có thể tăng đột biến do lạm phát hoặc biến động thị trường. Dự án không điều chỉnh sẽ đứng trước nguy cơ đội vốn hoặc thiếu hụt tài chính.
Thay đổi phạm vi dự án: Trong quá trình triển khai, có thể phát sinh các hạng mục bổ sung hoặc điều chỉnh về công năng, yêu cầu kỹ thuật khiến TMĐT phải cập nhật.
Điều chỉnh thiết kế và công nghệ: Công nghệ mới giúp tối ưu chi phí vận hành, nhưng cũng có thể làm tăng chi phí đầu tư ban đầu.
Các yếu tố pháp lý và chính sách: Thay đổi quy định về môi trường, tiêu chuẩn kỹ thuật hay chính sách thuế có thể tác động đến TMĐT.
Rủi ro khách quan: Dịch bệnh, thiên tai, khủng hoảng kinh tế đều có thể khiến dự án phải điều chỉnh lại dòng tiền đầu tư.
2. Điều Chỉnh Như Thế Nào Cho Hiệu Quả?
Điều chỉnh TMĐT không đơn giản là chuyện cộng trừ chi phí. Nếu làm sai cách, hậu quả có thể rất nghiêm trọng, từ chậm tiến độ, tăng áp lực tài chính đến vướng mắc pháp lý. Một số nguyên tắc quan trọng cần tuân thủ:
a. Xác Định Rõ Phạm Vi Điều Chỉnh
Điều chỉnh toàn bộ hay chỉ một phần?
Những hạng mục nào bị ảnh hưởng nhiều nhất?
Mức độ thay đổi có làm xáo trộn tổng thể dự án không?
Trả lời được những câu hỏi này giúp chủ đầu tư tránh điều chỉnh tràn lan, gây lãng phí không cần thiết.
b. Đánh Giá Lại Hiệu Quả Kinh Tế – Tài Chính
Một dự án điều chỉnh vốn mà không đánh giá lại hiệu quả tài chính thì chẳng khác nào đi trong sương mù. Các yếu tố cần xem xét gồm:
Khả năng thu hồi vốn: Chi phí tăng lên có khiến thời gian hoàn vốn kéo dài quá mức không?
Tác động đến dòng tiền: Liệu ngân sách hiện tại có đủ đáp ứng không, hay phải tìm kiếm nguồn tài trợ mới?
Tỷ suất lợi nhuận: Nếu tổng mức đầu tư tăng mà lợi nhuận không tăng tương ứng, có thể cần xem xét lại phương án điều chỉnh.
c. Tuân Thủ Quy Định Pháp Lý
Điều chỉnh TMĐT phải tuân theo các quy định hiện hành. Trong đó, các văn bản quan trọng cần tham khảo có thể bao gồm:
Luật Đầu tư công (nếu là dự án nhà nước).
Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu (với các dự án xây dựng).
Các thông tư, nghị định hướng dẫn về quản lý chi phí đầu tư.
Sai sót trong thủ tục pháp lý có thể dẫn đến dự án bị đình trệ, không được cấp vốn hoặc thậm chí bị thanh tra, kiểm toán.
d. Quản Lý Rủi Ro Khi Điều Chỉnh
Không phải cứ điều chỉnh là tốt. Đôi khi, việc liên tục thay đổi TMĐT có thể gây ra:
Mất niềm tin từ nhà đầu tư, ngân hàng: Nếu một dự án liên tục tăng vốn mà không có lý do chính đáng, đối tác tài chính có thể đánh giá thấp năng lực quản lý.
Phát sinh lãng phí: Đặc biệt nếu không kiểm soát chặt chẽ, chi phí đội lên mà không đem lại giá trị tương xứng.
Kéo dài tiến độ: Việc xét duyệt điều chỉnh có thể mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến tiến độ tổng thể của dự án.
3. Bài Học Từ Thực Tế
Ở Việt Nam, không ít dự án lớn đã gặp vấn đề do điều chỉnh TMĐT thiếu kiểm soát. Chẳng hạn:
Dự án đường sắt đô thị Hà Nội & TP.HCM: Ban đầu dự toán chỉ khoảng vài tỷ USD, nhưng sau nhiều lần điều chỉnh, con số đã đội lên gấp 2-3 lần. Nguyên nhân chủ yếu đến từ thay đổi thiết kế, công nghệ và chậm tiến độ.
Nhiều dự án BOT giao thông: Sau điều chỉnh, tổng mức đầu tư tăng nhưng lưu lượng xe không đạt kỳ vọng, dẫn đến thời gian thu hồi vốn kéo dài, thậm chí lỗ.
Những bài học này cho thấy, điều chỉnh TMĐT không phải chỉ là bài toán chi phí, mà còn là vấn đề quản trị rủi ro và chiến lược dài hạn.
4. Kết Luận
Điều chỉnh tổng mức đầu tư là chuyện không thể tránh khỏi trong thực tế triển khai dự án. Tuy nhiên, làm thế nào để điều chỉnh đúng, không gây hệ lụy tiêu cực lại là một nghệ thuật.
Quan trọng nhất vẫn là:
Lường trước rủi ro ngay từ khâu lập kế hoạch.
Bám sát thực tế triển khai để điều chỉnh có cơ sở.
Đánh giá lại hiệu quả tài chính trước khi quyết định.
Tuân thủ quy định pháp lý để tránh sai phạm.
Một quyết định điều chỉnh đúng đắn không chỉ giúp dự án vận hành trơn tru mà còn tối ưu hóa hiệu quả đầu tư, tạo niềm tin với các bên liên quan và đảm bảo thành công bền vững.
