Khi người lính rời khỏi chiến trường, ai cũng nghĩ rằng điều tồi tệ nhất đã ở lại phía sau. Nhưng với nhiều người, trận chiến thực sự chỉ mới bắt đầu. Không còn đạn bay, không còn tiếng nổ, nhưng bên trong đầu họ là một chiến trường khác – âm ỉ, lặp đi lặp lại, và không có hồi kết. Đó là lúc người ta gọi tên: Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD – Post-Traumatic Stress Disorder), hay như dân gian thường gọi: rối loạn sau chiến tranh.
Chiến tranh kết thúc, nhưng nỗi sợ thì không
Một người lính Mỹ từng nói: “Tôi trở về nhà từ Iraq, nhưng Iraq không chịu rời khỏi tôi.” Câu nói đó nghe qua tưởng như ẩn dụ, nhưng nó là thực tế với hàng triệu cựu binh khắp thế giới. Họ không còn sống giữa tiếng đạn, nhưng tiếng gào thét, cảnh máu me, cái chết của đồng đội – tất cả vẫn còn sống động như thể mới xảy ra hôm qua. Mỗi đêm là một cơn ác mộng. Mỗi tiếng động lớn giữa phố xá là một tiếng bom trong đầu.
Những người mắc PTSD thường không biết cách diễn tả nỗi sợ. Họ dễ cáu gắt, hay hoảng loạn, né tránh đám đông, mất ngủ, và không thể yêu thương như xưa. Họ sống, nhưng như một bóng ma lang thang giữa đời thường.
Cái giá của lòng dũng cảm
Rối loạn sau chiến tranh không chỉ là một vấn đề y tế – nó là hậu quả của lòng dũng cảm. Những người lính đã chứng kiến điều mà người thường không bao giờ nên thấy: cái chết ở khoảng cách gần, tiếng thét của bạn bè khi trúng đạn, những quyết định sinh tử trong tích tắc. Những hình ảnh đó không thể “xóa” đi bằng vài viên thuốc hay vài buổi trị liệu.
Tại Việt Nam, chúng ta ít khi nói về PTSD, phần vì định kiến, phần vì không ai nghĩ mình “có bệnh”. Nhưng nếu nhìn kỹ, bạn sẽ thấy những dấu hiệu: cựu binh già sống lặng lẽ, không thích kể chuyện cũ, hay thở dài nhìn về khoảng không. Họ không hề yếu đuối. Họ chỉ đang sống với bóng ma mà chúng ta không thấy.
Tổn thương không có máu
Một người mất chân trong chiến tranh có thể được lắp chân giả. Nhưng một người mất đi sự yên bình trong tâm trí – ai có thể vá lại được cho họ? Rối loạn sau chiến tranh là một vết thương không đổ máu, không băng bó, nhưng nó làm tê liệt cả cuộc đời. Gia đình tan vỡ. Bạn bè xa lánh. Bản thân thì hoài nghi chính mình.
Thật đau lòng khi biết có những cựu binh chọn cách kết thúc đời mình vì không thể chịu nổi áp lực vô hình này. Tại Mỹ, mỗi ngày có khoảng 22 cựu binh tự tử – một con số khủng khiếp và phần lớn trong đó là do PTSD.
Đừng bảo họ “hãy quên đi”
Một trong những câu nói độc ác nhất mà người ta thường buột miệng là: “Mày vẫn còn sống mà, quên mấy chuyện đó đi.” Nhưng thử hỏi làm sao quên được? Chiến tranh không phải một câu chuyện để gấp lại, không phải một bộ phim để bấm stop. Nó là vết khắc sâu trong tâm trí, mà chỉ có thời gian, sự cảm thông, và rất nhiều nỗ lực cá nhân mới có thể làm dịu đi phần nào.
Điều người mắc PTSD cần không phải là lời khuyên sáo rỗng. Họ cần sự kiên nhẫn. Cần người lắng nghe. Cần được sống trong một xã hội không phán xét, không gắn mác họ là “kẻ điên”. Bởi họ không điên – họ là những người đã từng sống trong địa ngục, và vẫn đang cố gắng bước tiếp mỗi ngày.
Lời kết: Chiến tranh chưa bao giờ chỉ là chuyện của quá khứ
Chúng ta thường nói đến chiến thắng, vinh quang, và lòng yêu nước. Nhưng ít ai nhắc về cái giá phải trả sau đó. Rối loạn sau chiến tranh là một tàn tích, âm thầm mà dai dẳng. Nó không xuất hiện trên báo chí, không được gắn huân chương, nhưng nó hiện diện trong hàng ngàn con người đang vật lộn để sống như một người bình thường.
Hãy nhớ: những ai từng cầm súng, không chỉ chiến đấu cho tổ quốc – họ còn đang chiến đấu cho chính mình mỗi ngày.
Và đôi khi, điều họ cần nhất, chỉ đơn giản là một cái gật đầu thấu hiểu. Một câu nói: “Tôi hiểu. Anh đã cố gắng rất nhiều.”
