Phép biện chứng duy vật – một khái niệm nghe có vẻ trừu tượng, nhưng thực ra lại có ảnh hưởng sâu rộng tới mọi lĩnh vực từ triết học đến chính trị, kinh tế và xã hội. Nhưng bạn có bao giờ tự hỏi: Phép biện chứng duy vật là gì, và ai là người xây dựng nên nó không? Câu trả lời, đơn giản mà sâu sắc, chính là Karl Marx và Friedrich Engels, hai nhà tư tưởng vĩ đại của thế kỷ 19, những người đã biến lý thuyết này thành nền tảng của triết học Mác-xít.
1. Khái Niệm Phép Biện Chứng Duy Vật Là Gì?
Để hiểu phép biện chứng duy vật, trước hết, ta phải làm rõ hai phần của khái niệm này: biện chứng và duy vật.
Biện chứng là phương pháp tư duy nhằm nhận thức các mối quan hệ, sự thay đổi và phát triển của sự vật, hiện tượng trong thế giới. Phép biện chứng không nhìn sự vật, hiện tượng dưới góc độ tĩnh tại, mà luôn xem xét sự vận động, sự chuyển hóa lẫn nhau của các yếu tố trong một hệ thống.
Duy vật là cách tiếp cận thế giới bắt nguồn từ thực tại vật chất, phủ nhận mọi quan niệm về thế giới thần bí hay siêu hình. Duy vật xem thế giới, vũ trụ là do các yếu tố vật chất cấu thành và vận động theo những quy luật khách quan, không phụ thuộc vào ý chí hay lý tưởng của con người.
Khi kết hợp hai yếu tố này lại, phép biện chứng duy vật trở thành một phương pháp tư duy khoa học, giúp giải thích quá trình phát triển của thế giới vật chất thông qua mối quan hệ giữa các yếu tố trong đó. Nó giúp ta hiểu rằng sự thay đổi, tiến hóa là kết quả của những mâu thuẫn trong bản chất sự vật và hiện tượng.
2. Karl Marx Và Friedrich Engels: Những Người Xây Dựng Phép Biện Chứng Duy Vật
Phép biện chứng duy vật không phải là một khám phá đột ngột mà là kết quả của một quá trình dài nghiên cứu và phát triển của Karl Marx và Friedrich Engels. Cả hai đã phát triển lý thuyết này từ những tư tưởng của Hegel và Feuerbach, nhưng họ đã đảo ngược những nguyên lý của Hegel, tạo ra một phương pháp lý luận hoàn toàn mới.
Hegel là một triết gia người Đức nổi tiếng với triết lý biện chứng của mình, nhưng ông tin rằng quá trình biện chứng chủ yếu là một quá trình tinh thần, thuộc về ý thức và lý tưởng. Theo Hegel, mọi sự phát triển của thế giới là sự tiến hóa của “ý thức tuyệt đối”.
Marx và Engels lại lập luận rằng cái mà Hegel gọi là “ý thức tuyệt đối” thực chất chỉ là một hình thức của vật chất, và vật chất – chứ không phải ý thức – mới là yếu tố quyết định sự phát triển của xã hội, lịch sử và con người. Chính từ đây, họ đã hình thành nên phép biện chứng duy vật, tập trung vào sự vận động, phát triển của thế giới vật chất.
3. Những Nguyên Lý Cơ Bản Của Phép Biện Chứng Duy Vật
Phép biện chứng duy vật của Marx và Engels được xây dựng trên ba nguyên lý chính:
Nguyên lý mâu thuẫn: Mọi sự vật và hiện tượng trong thế giới đều chứa đựng mâu thuẫn bên trong. Chính từ những mâu thuẫn này mà sự phát triển diễn ra. Sự mâu thuẫn giữa các yếu tố trong một hệ thống sẽ dẫn tới sự biến đổi, thậm chí là sự thay thế hoàn toàn của hệ thống cũ bằng một hệ thống mới.
Nguyên lý sự phát triển: Sự phát triển của thế giới không phải là một quá trình đi theo đường thẳng, mà là một chu kỳ liên tục của sự chuyển hóa, tiến hóa. Mỗi sự vật, hiện tượng không tồn tại mãi mãi trong một trạng thái cố định, mà sẽ thay đổi, chuyển hóa qua các giai đoạn khác nhau.
Nguyên lý tính khách quan: Phép biện chứng duy vật khẳng định rằng mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới đều tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào nhận thức của con người. Chính vì thế, mọi sự thay đổi trong thế giới đều có nguyên nhân và quy luật của nó, mà con người cần phải nhận thức và điều chỉnh hành động của mình để hòa hợp với quy luật đó.
4. Ảnh Hưởng Và Tầm Quan Trọng Của Phép Biện Chứng Duy Vật
Tư tưởng của Marx và Engels về phép biện chứng duy vật đã tạo nên một cuộc cách mạng trong triết học, khoa học xã hội và chính trị. Đây là nền tảng lý thuyết của chủ nghĩa Mác-Lê-nin, ảnh hưởng đến các phong trào cách mạng, xã hội chủ nghĩa và nhiều quốc gia trên thế giới. Phép biện chứng duy vật không chỉ là lý thuyết triết học thuần túy mà còn là công cụ phân tích và giải thích sự vận động của xã hội và lịch sử.
Dù ngày nay có nhiều tranh luận và sự phát triển mới trong triết học, tư tưởng của Marx và Engels vẫn còn nguyên giá trị trong việc nhìn nhận những vấn đề xã hội, chính trị và kinh tế, nhất là trong bối cảnh của thế giới hiện đại.
5. Kết Luận
Phép biện chứng duy vật không chỉ là một công cụ triết học, mà còn là một “chìa khóa” giúp con người hiểu được thế giới xung quanh, từ đó thay đổi cách thức tư duy và hành động. Karl Marx và Friedrich Engels, với sự sáng tạo và nỗ lực không ngừng nghỉ, đã xây dựng một lý thuyết không chỉ phản ánh sâu sắc bản chất của xã hội loài người mà còn mở ra những con đường tư duy mới mẻ cho thế kỷ 21.
Họ không chỉ là những triết gia, mà là những nhà cách mạng, những người đã và đang thay đổi cách thức chúng ta nhìn nhận và hiểu về thế giới. Phép biện chứng duy vật chính là sản phẩm của một quá trình đấu tranh tư tưởng lâu dài và sâu sắc.
