Khi nào lịch sử loài người thực sự bắt đầu? Đây là một câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại không có câu trả lời rõ ràng. Nó phụ thuộc vào việc bạn định nghĩa “lịch sử loài người” như thế nào. Nếu nói về sự tồn tại của con người, chúng ta phải quay lại hàng triệu năm trước. Nếu xét về nền văn minh, con số đó ngắn hơn nhiều.
Từ vượn người đến Homo sapiens
Tổ tiên xa xưa nhất của chúng ta có thể truy về khoảng 7 triệu năm trước, khi loài vượn người đầu tiên tách ra khỏi tổ tiên chung với tinh tinh. Qua hàng triệu năm tiến hóa, hàng loạt loài thuộc chi Homo xuất hiện, nhưng chỉ Homo sapiens – chúng ta – là những kẻ sống sót cuối cùng.
Homo sapiens xuất hiện khoảng 300.000 năm trước tại châu Phi. Tuy nhiên, thời điểm này chỉ đánh dấu sự ra đời của loài người hiện đại về mặt sinh học, không phải là lịch sử theo nghĩa chúng ta hiểu ngày nay. Tổ tiên chúng ta vẫn sống theo kiểu săn bắt – hái lượm, di cư theo mùa và chưa có khái niệm về văn minh hay xã hội phức tạp.
Lịch sử có phải bắt đầu từ chữ viết?
Một số nhà sử học cho rằng lịch sử loài người chỉ thực sự bắt đầu khi con người phát minh ra chữ viết – tức khoảng 5.000 năm trước. Trước đó, tất cả chỉ là “tiền sử” vì không có tài liệu ghi chép nào để lại. Nếu theo quan điểm này, mọi thứ từ sự xuất hiện của Homo sapiens, thời kỳ đồ đá, sự thuần hóa lửa và động vật đều không được tính là “lịch sử”, mà chỉ là những mảnh ghép rời rạc của quá khứ.
Nhưng quan điểm này có phần hẹp hòi. Những con người săn bắn hái lượm cổ đại không để lại văn bản, nhưng họ có truyền thuyết, có hội họa trên vách đá, có công cụ lao động và vũ khí. Liệu chúng ta có thể coi toàn bộ quá trình tiến hóa vĩ đại ấy chỉ là phần mở đầu của lịch sử?
Nền văn minh đầu tiên – Bước ngoặt thật sự
Nếu phải chọn một cột mốc đánh dấu sự khởi đầu của lịch sử loài người theo nghĩa rộng hơn, thì đó có lẽ là khi con người bắt đầu xây dựng nền văn minh – tức khoảng 10.000 năm trước với cuộc cách mạng nông nghiệp.
Trước đó, con người lang thang khắp nơi, săn bắn và hái lượm để sinh tồn. Nhưng khi phát hiện ra cách trồng trọt và chăn nuôi, họ bắt đầu định cư. Những ngôi làng nhỏ dần biến thành thành phố, rồi vương quốc, rồi đế chế. Hệ thống cai trị xuất hiện, tôn giáo hình thành, văn hóa được truyền qua nhiều thế hệ.
Lưỡng Hà, Ai Cập, Ấn Độ và Trung Hoa cổ đại là những nơi đầu tiên loài người xây dựng nền văn minh rực rỡ. Họ có chữ viết, có luật pháp, có những vị vua và những câu chuyện thần thoại truyền đời.
Khi nào lịch sử loài người thực sự bắt đầu?
Nếu bạn muốn một con số cụ thể, thì có ba mốc thời gian đáng để cân nhắc:
300.000 năm trước – Khi Homo sapiens xuất hiện.
10.000 năm trước – Khi nền văn minh bắt đầu.
5.000 năm trước – Khi chữ viết ra đời.
Không có câu trả lời tuyệt đối. Tùy vào cách nhìn nhận, lịch sử loài người có thể đã bắt đầu từ khi tổ tiên chúng ta bước đi bằng hai chân, hay khi con người đầu tiên biết ghi lại câu chuyện của mình. Nhưng dù chọn cột mốc nào, có một điều chắc chắn: lịch sử không chỉ là những gì đã được ghi chép, mà còn là cả hành trình dài của loài người – từ những bước chân đầu tiên trên đất mẹ cho đến những bước tiến vào không gian.
